Zodra er een model is dat een investeerder in Excel kan plakken, dan kun je nieuwe samenwerkingsvormen financieren. Het is eigenlijk heel simpel – die werkwijze sluit aan bij hun belevingswereld – en dan gaat implementatie gemakkelijk.

Onze Vraag:

Wij proberen, op basis van verschillende wetenschappelijke kaders, handelingsperspectief te definiëren voor het ontwikkelen van die circulaire economie. Daarmee zoeken we handvaten om circulaire ventures te bouwen en te versterken met het doel, om die circulaire economie aan de praat te krijgen. Welke problemen en oplossingen zie jij voor het financieren van circulaire businessmodellen en ketens?

Een bottleneck: Product as a Service past niet in bestaande financiële constructies

Het grootste probleem is: je verdient je investering op veel langere termijn terug. Waar je ‘normaal’ gewoon een product verkoopt, krijg je bij Product as a Service (PaaS) je geld in een maandelijkse fee binnen – over een langere tijd. Daar hoort bij dat je een stabiele klantrelatie moet op bouwen om die inkomsten te garanderen. 

Dus moet je op andere dingen gaan sturen dan gewoon een standaard P&L of balans. Je moet gaan kijken: In hoeverre is deze ondernemer in staat om z’n klanten te behouden? Is het product in staat (robuust genoeg) om de belofte van het contract na te komen? Dus je zal als financier ook echt anders moeten kijken naar waar haal ik zekerheid uit. Waar kijk ik überhaupt naar? 

Nu komt 9 van de 10 keer zo een PaaS propositie op de lease afdeling terecht, want het lijkt op lease. Toch is PaaS fundamenteel anders dan lease. Lease is een financieel instrument waarbij je alleen maar kijkt naar de asset waarde van bijvoorbeeld een auto, de restwaarde op de tweedehands markt na de afschrijvingsduur. Daaruit haalt een financier zekerheid. Niemand is verder bezig met wat gebeurt er met die auto erna. Gaat iemand er nog wat mee doen? Terwijl daar nu precies nog veel waarde zit. Want stel dat je die auto gewoon nog 5 jaar in een lease kan zetten, dat levert zoveel meer op dan hem op een tweedehands markt te verkopen. Dus op zich, is de economische rationale om te beginnen met zo’n model echt heel lucratief. Zeker als je een circulair product hebt dat je lang kunt blijven hergebruiken.

SwapFiets – Een duurzaam product door samenwerking in de keten

We werken bijvoorbeeld samen met Swapfiets, dat is een succesvol voorbeeld van een PaaS business. Bij Swapfiets zijn ze niet begonnen als circulair bedrijf maar hebben gekozen voor een PaaS model, omdat dat supergoed werkt voor hun doelgroep: Studenten willen gewoon een functionerende fiets, en niet dat gezeik met banden plakken of een kapotte of een gestolen fiets. Dat is heel mooi, want Swapfiets neemt full service, alle verantwoordelijkheid voor de fiets. Dat bleek een gat in de markt.

Maar als Swapfiets die fietsen niet hufterproof maakt en niet zorgt dat die band zo stevig is als het maar kan en de frames ijzersterk, dan hebben ze geen businesscase. Dus nu wordt de vraag: hoe ontwikkelen we de aller-duurzaamste fiets om dit verdien model zo goed mogelijk te kunnen uitrollen?

En zo dwong hun businessmodel ze om circulair te worden. Om die robuuste fiets te leveren zijn ze afhankelijk van partners, bijvoorbeeld van hun bandenleverancier, en voor hun e-bikes van de batterijenleverancier. En dat zie je bij alle circulaire bedrijven. Die zijn afhankelijk van de rest van de keten om hun eigen product zo lang mogelijk te laten functioneren. Vooral van onderdelen die snel slijten, of duur zijn om in te kopen. 

Formaliseren van de samenwerking van ketenpartners met een collectief verdienmodel: De Circular Service (CiSe) participatieovereenkomst 

We (CiSe Network in samenwerking met Allen & Overy) hebben een participatie overeenkomst gemaakt voor circulaire ketens. We testen deze CiSe structuur nu met swapfiets en twee ketenpartijen, die de belangrijkste product elementen beheert: de band, de batterij en de fiets, en dat kan natuurlijk voor veel meer onderdelen. Die partijen gaan gezamenlijk deze fiets aanbieden en iedereen wordt betaald uit de cashflow die de fiets genereert (door de gebruikers die erop fietsen). Als de fiets niet werkt, wordt niemand betaald, maar als hij wel werkt, wordt iedereen betaald. Zo krijg je dus volledige risk en return sharing, waardoor je alle prikkels van circulariteit door vertaalt naar verder in de keten. 

Als er behoefte is aan voorfinanciering van 1 van de ketenpartijen, kan een financier eenvoudig instappen in zo’n participatie en wordt dan ook betaald uit de gebruikers fee. Financiers zijn hier enthousiast over: deze vorm verlaagt het risico, omdat daar waar individuele PaaS financieringsverzoeken vaak risicovol zijn, zorgt het CiSe platform voor spreiding naar een compleet project met meerdere PaaS financieringen. De kasstroom en contracten zijn gecontroleerd opgesteld en ingericht. Een financier hoeft niet meer Swapfiets en de bandenleverancier apart te financieren en te beoordelen. In deze constructie financier je dus eigenlijk alleen maar de fietsen en niet meer het bedrijf. Het lijkt op projectfinanciering, alle inkomsten worden bij voorbaat contractueel verdeeld en er wordt direct op het product/project gefinancierd, waardoor de zekerhedenpositie sterk kan zijn. Op dit moment kijken we samen met leden van de Kopgroep Circulair Financieren naar hoe en onder welke voorwaarden deze financiering tot stand kan komen.

Juridische structuur van het CiSe Network

Er is voor deze ketenfinanciering een structuur gemaakt door Allen & Overy, die leent van een fondsstructuur. Alle assets (alle fietsen en banden en batterijen) komen in de CiSe stichting, en alle partijen er omheen maak alleen maar aanspraak op de cashflows die gegenereerd worden door die fietsen specifiek die je dan gefinancierd hebt. 

Het doel van deze structuur is om projectfinanciering beschikbaar te maken voor circulaire ketens ten behoeve van PaaS. Behalve de fietsen zouden er veel meer assets in kunnen, allemaal met andere participatiepartners, uiteindelijk kun je dan een portefeuille hebben van 20.000 fietsen, 30.000 koptelefoons, 80.000 Fairphones etc.

Hoe werkt dat dan zo’n Stichting voor Circular Services?

Het is dus eigenlijk een multistakeholder businessmodel. Het gaat niet werken als de rest van je keten totaal lineair is ingericht Het mooie van de constructie die wij hebben, is dat het ook kan werken voor samenwerkingen tussen hele grote en hele kleine bedrijven. En je financiert alleen maar dat gedeelte van de business dat duurzaam gedaan wordt. We verschuiven hiermee het perspectief van eigenaarschap en schaal. De nexus kan bijvoorbeeld een fiets zijn, maar net zo goed een fabriek of keuken. Dat maakt niet zoveel uit, maar je kijkt alleen daarnaar en hoe je het afspreekt met de mensen eromheen: wie is verantwoordelijk voor wat en wat krijg je daarvoor terug?

Die administratie van transacties, die is essentieel. We zijn in 2017 begonnen als blockchain infrastructuur. En tijdens de ontwikkeling werd steeds meer duidelijk: als we dit kunnen, dan kun je ineens allerlei financiële instrumenten gaan bedenken die lenen van projectfinanciering of een fondsenstructuur), en deze standaardiseren en versimpelen, zodat ze ook beschikbaar worden voor kleinere ondernemingen of zelfs dus op asset niveau. En deze juridische structuur heeft de onderliggende (eventueel geautomatiseerde) boekhouding nodig voor het vastleggen van alle claims op de cashflows 

Status van de CiSe Stichting

Wij willen graag oefenen met deze technieken die wij hebben ontwikkeld. We hebben dus nu een financieel-juridische constructie en we willen oefenen met concrete circulaire ketens, hoe werkt dit? Onder welke voorwaarden werkt dit? En, we gaan een schaduw draaien met deze business case, we tuigen hem nu op als we de percentages zo zetten. Of weet je, hoe gaat het getallenvoorbeeld er dan uit zien? En hoe is dat voor een financier? 

We zijn op dit moment naast Swapfiets nog drie andere voorbeelden aan het uitwerken (variërend van isolatiejassen in de zorg tot een gebouw-as-a-service), maar met Swapfiets zijn we nu het verste. Op dit moment draait het model daar nog parallel aan de werkelijkheid, waarin de participatie overeenkomst een schaduw overeenkomst is. We zijn nu aan het kijken of onze aannames  kloppen en of dat de financiering case echt gaat versimpelen.

De partijen die zijn ingestapt hebben ook echt wel de intentie om het dan ook te gaan realiseren: als het getallenvoorbeeld mooi is en het qua financiering er echt op verbeterd, dan is het wel echt de intentie om het te doen. Dat duurt natuurlijk wel een tijdje. Voor een gebruiksartikel als een Swapfiets kan dat in een aantal maanden, maar voor bijvoorbeeld een circulair gebouw duurt dat wel jaren. Toch hopen we tegen de zomer de eerste resultaten te laten zien

Capex investering via de Stichting

Vraag: Om industriële ketens circulair te maken is behalve projectfinanciering ook significante hoeveelheden kapitaal nodig. Zou zo’n stichting daar ook een oplossing voor zijn?

Het zou een nieuwe tak van sport zijn om te kijken of dit denken ook op een fabriek toepasbaar is, waar in plaats van dat er een partij is die al die risico’s neemt, ook de andere partijen uit de keten daar in mee doen. Het zou interessant zijn om met een aantal partijen in zo’n industriële keten eens te verkennen hoe dat eruit zou kunnen zien en hoe en of dat zou kunnen werken. Wie weet? Waarom niet?